87
edycji
brak opisu edycji
Nie podano opisu zmian |
Nie podano opisu zmian |
||
| Linia 23: | Linia 23: | ||
Od 2003 roku obszar znany był jako rząd lub partia BAAS, jednak od 5 listopada 2014 roku, po [[konferencji tikrickiej]] zawierającej koalicję pomiędzy partią BAAS, a partią Twój Ruch (Ryszard Kalisz), nazwę kraju zmieniono na Arabska Republika Iraku, oficjalnie roszcząc sobie prawa do władzy nad Irakiem (podważając przy tym autorytet dyktatury w Bagdadzie). | Od 2003 roku obszar znany był jako rząd lub partia BAAS, jednak od 5 listopada 2014 roku, po [[konferencji tikrickiej]] zawierającej koalicję pomiędzy partią BAAS, a partią Twój Ruch (Ryszard Kalisz), nazwę kraju zmieniono na Arabska Republika Iraku, oficjalnie roszcząc sobie prawa do władzy nad Irakiem (podważając przy tym autorytet dyktatury w Bagdadzie). | ||
== Rząd == | ==== Rządy Baas ==== | ||
===== W okresie al-Bakra ===== | |||
{{osobny artykuł|partia Baas|partia Baas (Irak)|zamach stanu w Iraku (1968)}} | |||
Rządy Jahji i Arifa nie spełniły jednak oczekiwań partii Baas. Baasiści zorganizowali w 1968 kolejny zamach stanu, w następstwie którego przejęli pełnię władzy<ref>{{cytuj książkę |autor = Jamsheer H. A. |tytuł = Współczesna historia Iraku |wydawca = Wydawnictwo Akademickie „Dialog” |miejsce = Warszawa |rok = 2007 |strony = 108 |isbn = 9788389899828}}</ref>. Faktycznym liderem państwa irackiego stał się [[Ahmad Hasan al-Bakr]], który został prezydentem, premierem, dowódcą armii oraz przewodniczącym nowo utworzonej Rady Dowództwa Rewolucji. W skład rządu al-Bakra oprócz przedstawicieli partii Baas weszło 9 niezależnych nacjonalistów oraz trzech ministrów kurdyjskich{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=116}} a elita państwa została zdominowana przez świeckich sunnitów{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=134}}. Nowy rząd natychmiast przystąpił do walki z opozycją – represje dotknęły głównie komunistów i inne grupy lewicowe niesprzymierzone z baasizmem w wydaniu al-Bakra{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=118}}. Prześladowania, przy entuzjazmie Irakijczyków, dotknęły też nieliczną społeczność żydowską po wykryciu przez rząd rzekomego ''[[syjonizm|syjonistycznego]] spisku''<ref>{{Cytuj |tytuł = Саддам Хуссейн: на вершине власти |data dostępu = 2016-03-15 |opublikowany = webcitation.org |url = http://www.webcitation.org/60qYVw5XL}}</ref>. | |||
Do 1971 r. al-Bakr i jego kuzyn [[Saddam Husajn]] pozbyli się wewnątrzpartyjnej konkurencji{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=135}} co umożliwiło im przeprowadzenie serii wewnętrznych reform obejmujących między innymi [[reforma rolna|reformę rolną]] i [[nacjonalizacja|nacjonalizację]] złóż ropy naftowej i własności zachodnich firm paliwowych<ref>Malik s. 43–44.</ref>. Reformy utrzymane w lewicowym stylu i wprowadzenie Karty Narodowej definiującej system Iraku jako [[socjalizm|socjalistyczny]] nie doprowadziły jednak do większego przeobrażenia gospodarki irackiej, w której wciąż przeważał [[wolny rynek]]. Rząd dzięki zwiększonym przychodom z ropy zmechanizował rolnictwo, utworzył nowe zakłady pracy oraz rozbudował infrastrukturę doprowadzając do wzrostu poziomu życia obywateli<ref name=PWN /><ref>Malik s. 43.</ref>. | |||
W pierwszej fazie rządów al-Bakr doprowadził do pogorszenia i w konsekwencji zerwania stosunków dyplomatycznych z Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Coraz trudniejsze relacje łączyły przez to Irak z prozachodnimi rządami regionu{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=144}} oraz sąsiednią [[stosunki iracko-syryjskie|Syrią]] (mimo faktu, że rządził w niej [[partia Baas (Syria)|inny odłam]] partii Baas){{odn|Tripp|2009|s=249}}. Skrajnie negatywne relacje pozostawały natomiast na linii Irak-Izrael, które pozostawały szczególnie wrogie po tym gdy w 1973 w trakcie [[wojna Jom Kipur|wojny Jom Kipur]] Irak wysłał jednostki pancerne walczące z izraelską armią<ref>Malik s. 92–93.</ref>, a w 1978 al-Bakr potępił egipsko-izraelskie rozmowy pokojowe<ref name=PWN />. Coraz lepsze były natomiast relacje iracko-[[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckie]]<ref>Smolansky, Oleg; Smolansky, Bettie (1991). ''The USSR and Iraq: The Soviet Quest for Influence''. Duke University Press. s. 25. {{ISBN|978-0-8223-1116-4}}.</ref>. Układy z ZSRR spowodowały pogorszenie relacji z USA, które zdecydowały się m.in. finansować w latach 1973–1975 kurdyjskich rebeliantów walczących z rządem<ref>Tripp, Charles (2010).'' A History of Iraq''. Cambridge University Press. s. 203. {{ISBN|978-0-521-87823-4}}.</ref>. Pod wpływem al-Bakra, Irak z czasem oddalił się od ZSRR i rozpoczął proces poprawy stosunków z USA<ref>Maliks. 44.</ref>. Po niemalże całkowitym zdystansowaniu się od ZSRR (dzięki szybkiemu wzbogaceniu się Irak nie potrzebował już radzieckiej pomocy gospodarczej) kraj prowadził niezależną politykę opierając się głównie na współpracy z Arabią Saudyjską i [[Kuwejt]]em, nie rezygnując przy tym z agresywnej retoryki antyizraelskiej{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=201–203}}. | |||
Najpoważniejszym problemem wewnętrznym Iraku pod rządami al-Bakra w latach 1973–1974 pozostawała kwestia kurdyjska, którym przewodził [[Mustafa Barzani]]. Walki trwały one do 1975, gdy Iran wycofał się z udzielania Kurdom pomocy{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=169–170}} na mocy [[Porozumienie w Algierze (1975)|porozumienia w Algierze]]. Iran w zamian za zrzeczenie się przez Irak prawa do części szlaku wodnego w Szatt al Arab wycofał swoje wsparcie dla Kurdów<ref name=":13">Malik s. 74–75.</ref>. | |||
==== W okresie Saddama Husajna ==== | |||
W 1979 r. prezydentem został [[Saddam Husajn]]. Przeprowadził on czystkę w szeregach Rady Dowództwa Rewolucji, przeprowadził pogrom komunistów (co doprowadziło do utworzenia komunistycznej partyzantki ''Al-Ansar'') oraz znacząco poprawił relacje Iraku ze światem zachodnim<ref name=PWN /><ref>Ismael, Tareq Y. ''The Rise and Fall of the Communist Party of Iraq''. Cambridge/New York: Cambridge University Press, 2008. s. 184 i 294.</ref>. Rok po przejęciu władzy przez Saddama Husajna odbyły się pierwsze powszechne wybory, w których kobiety zyskały prawo głosu. W tym samym czasie doszło do znacznego pogorszenia się relacji z Iranem ogarniętym [[irańska rewolucja islamska|rewolucją islamską]]<ref name=PWN />. | |||
{{osobny artykuł|wojna iracko-irańska}} | |||
Iran, chcąc rozszerzyć rewolucję islamską, rozpoczął zaopatrywanie w broń radykalnych organizacji szyickich, takich jak [[Zew Islamu]]. Przez kraj przetoczyła się fala rebelii szyickich i fali zamachów terrorystycznych<ref>Malik s. 75.</ref>. W 1980 Saddam Husajn przypuścił atak zbrojny na Iran. Podejmując tę decyzję, zamierzał na trwałe rozwiązać na korzyść Iraku długotrwały spór graniczny oraz zawładnąć bogatymi złożami ropy w rejonie Szatt al-Arab<ref name="EncyPWN'80 s.299" /><ref name="NC'90 s.128" />, przyłączyć do Iraku [[Chuzestan]], czyniąc tym samym swój kraj nie tylko potęgą regionalną, ale i państwem przewodzącym całemu światu arabskiemu. Zamierzał również położyć kres rewolucji islamskiej i ingerencji Iranu w sprawy wewnętrzne Iraku<ref>{{Cytuj |autor = Jarosław Dobrzelewski |tytuł = Wojna iracko-irańska 1980-1988 |data = 2014 |isbn = 9788364023330 |miejsce = Zabrze |wydawca = Inforteditions |s = 22 |oclc = 879536991}}</ref>. Saddam Husajn spodziewał się błyskawicznego zwycięstwa<ref>J. Dobrzelewski, ''Wojna...'', s. 294.</ref>, jednak zamiast tego wojna przeciągnęła się do 1988 i zakończyła brakiem rozstrzygnięcia, przynosząc Irakowi wiele strat i długów<ref>Praca zbiorowa red. naczelny Jan Łysek, ''Polityczny Atlas świata Nowe czasy'', RSW „Prasa-Książka_Ruch” Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1990.</ref>. | |||
W trakcie wojny z Iranem Irak korzystał z pomocy Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i [[Zjednoczone Emiraty Arabskie|Zjednoczonych Emiratów Arabskich]], co oznaczało częściowe wyrzeczenie się dotychczasowego laicyzmu państwa<ref>Malik s. 76–77.</ref>. Również w 1988 wojsko irackie przeprowadziło przeciwko Kurdom [[operacja Al-Anfal|operację Al-Anfal]], której ofiarą padło, według różnych źródeł, od 50 tys. do 200 tys. osób{{odn|Farouk-Sluglett|Sluglett|2003|s=269–270}}<ref>{{cytuj książkę |autor = Jamsheer H. A. |tytuł = Współczesna historia Iraku |wydawca = Wydawnictwo Akademickie „Dialog” |miejsce = Warszawa |rok = 2007 |strony = 117–118 |isbn = 9788389899828}}</ref><ref>{{cytuj książkę |autor = Zdanowski J. |autor link = Jerzy Zdanowski |tytuł = Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku |wydawca = Zakład Narodowy im. Ossolińskich |miejsce = Wrocław |rok = 2010 |strony = 478 |isbn = 9788304050396}}</ref>. | |||
{{osobny artykuł|agresja Iraku na Kuwejt|I wojna w Zatoce Perskiej|Republika Kuwejtu|operacja Pustynna Burza|powstanie w Iraku (1991)}} | |||
Próbę zdobycia nowych terenów roponośnych Irak ponowił w sierpniu 1990, kiedy to przypuścił agresję na [[Kuwejt]] i początkowo utworzył zależną [[Republika Kuwejtu|Republikę Kuwejtu]], a następnie włączył państwo do Iraku jako prowincję. Choć większość rodaków i przedstawicieli innych Arabów uznała atak za sukces rządu, to interwencja nie spodobała się rządom europejskim, a także niektórym rządom arabskim<ref>Malik s. 100–104.</ref>. Na podstawie decyzji [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] wojska z USA, Wielkiej Brytanii i innych państw wyparły latem 1991 siły irackie z Kuwejtu. W odwecie za atak w trakcie wojny rząd Iraku zbombardował kilka miast izraelskich. Na Irak nałożono surowe gospodarcze [[embargo]], a kraj znalazł się w dyplomatycznej i ekonomicznej izolacji<ref>Malik s. 61–62.</ref>. Husajn czując, że zagrożone były jego rządy, na nowo wdrożył kampanię terroru i inwigilacji społeczeństwa. Stłumił także [[powstanie w Iraku (1991)|powstania szyitów i Kurdów]], które wybuchły wiosną 1991{{odn|Tripp|2009|s=296–297}}, nie zatrzymał jednak ogłoszenia w 1992 utworzenia na terenie irackiego [[Kurdystan (region autonomiczny)|Kurdystanu]] autonomicznego tworu państwowego<ref name=PWN />. | |||
Wraz z międzynarodową blokadą Irak zaczął coraz bardziej popadać w kryzys. W 1993 i 1996 lotnictwo amerykańskie zbombardowało irackie wyrzutnie rakietowe na północy kraju, tereny na południu i okolice Bagdadu z powodu nierespektowania przez Irak ustaleń ONZ dotyczących zakazu prowadzenia badań jądrowych i kontroli zbrojeń. Co prawda w 1996 ONZ zezwoliła na eksport ograniczonej ilości ropy naftowej (program „ropa za żywność”) jednak już w 1997 i 1998 Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia<ref name=PWN />. U progu XXI wiek doszło do liberalizacji systemu politycznego, przeprowadzono reformy konstytucji oraz wprowadzono [[amnestia|amnestię]] dla więźniów<ref>Malik s. 119.</ref>. | |||
=== XXI wiek (wojna w Iraku) === | |||
{{osobny artykuł|II wojna w Zatoce Perskiej}} | |||
W 2003 r., po długich dyskusjach i pod pretekstem naruszenia przez Irak rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 687 i późniejszych umów ONZ w sprawie zawieszenia broni w 1991 r., kraj ten zaatakowała kierowana przez USA koalicja niemająca mandatu ONZ, której celem było obalenie Saddama Husajna. Głównym argumentem koalicji usprawiedliwiającym atak było twierdzenie, że Irak posiada broń chemiczną i biologiczną, a także wspiera terroryzm<ref name=PWN />. 13 lipca 2003 amerykański cywilny administrator Iraku [[Paul Bremer]] utworzył [[Iracka Rada Zarządzająca|Iracką Radę Zarządzającą]], do której weszli przedstawiciele najważniejszych żyjących w kraju grup wyznaniowych i etnicznych<ref>{{Cytuj |autor = Hassan Ali Jamsheer |tytuł = Współczesna historia Iraku |data = 2007 |isbn = 978-83-89899-82-8 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Akademickie „Dialog” |s = 139–141 |oclc = 749822044}}</ref>. Skład Rady nie został wyłoniony w wyborach, lecz ustalony po konsultacjach między Amerykanami i wybranymi formacjami opozycyjnymi{{odn|Dodge|2012|s=42}}. W marcu 2004 Tymczasowa Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję, a w czerwcu 2004 władza w kraju została teoretycznie przekazana Irakijczykom. Rada została rozwiązana, ale wojska koalicji pozostały w Iraku bezterminowo. W Iraku najważniejszą siłą polityczną stali się szyici, wśród których ukształtowały się dwie frakcje: umiarkowaną pod przywództwem [[ajatollah]]a [[Ali as-Sistani]]ego, który z entuzjazmem przyjął amerykańską interwencję i określa się jako demokratę<ref name=":1">{{Cytuj |url = http://web.archive.org/web/20070810031731/http://atimes01.atimes.com/atimes/Middle_East/GB10Ak02.html |tytuł = Coming to terms with Sistani |data = 2007-08-10 |data dostępu = 2015-12-04}}</ref>, oraz skrajnie antyamerykańska [[Muktada as-Sadr|Muktady as-Sadra]]<ref name=PWN /><ref name=":0">{{Encyklopedia Britannica |id = biography/Muqtada-al-Sadr |tytuł = Muqtada al-Sadr |data dostępu = 2016-01-01}}</ref>. | |||
Po obaleniu rządu Saddama Husajna w kraju wybuchła antyamerykańska wojna partyzancka. Główną osią oporu były tereny sunnickie<ref name=PWN />. Na czele powstania stali głównie byli baasiści, którzy za swój cel uznali obronę islamu w wydaniu sunnickim{{odn|Dodge|2012|s=55–56}}. Do powstania przyłączyły się antyamerykańskie formacje szyickie ([[Armia Mahdiego]]) sympatyzujące z as-Sadrem<ref name=":0" />. Wkrótce wojna przeciwko Amerykanom przerodziła się w walki pomiędzy grupami sunnickimi i szyickimi, w łonie których także dochodziło do animozji<ref name=PWN /><ref name=":0" />. | |||
[[Wybory parlamentarne w Iraku w styczniu 2005 roku|W styczniu 2005 odbyły się wybory parlamentarne]] zbojkotowane przez większość sunnitów. Wybory wygrał popierany przez as-Sistaniego szyicki [[Zjednoczony Sojusz Iracki]], który zdobył 48% głosów. W kolejnych miesiącach Irak został przekształcony w republikę federacyjną. W nowym państwie sunnici zostali zmarginalizowani politycznie na skutek [[debasyfikacja|debasyfikacji]] oraz padli ofiarą represji ze strony szyitów{{odn|Dodge|2012|s=62}}. [[Wybory parlamentarne w Iraku w 2010 roku|Wybory parlamentarne w Iraku w 2010]] potwierdziły dominację szyitów, po raz kolejny doszło w nich do wykluczenia ze startu wielu działaczy sunnickich<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.psz.pl/tekst-28591/Grzegorz-Mazurczak-Trudne-wybory-2010 |tytuł = Trudne wybory 2010 |nazwisko = Mazurczak |imię = Grzegorz |data = 2010-03-06 |opublikowany = PSZ |data dostępu = 2010-03-07}}</ref><ref name="PSZ04.03">{{cytuj stronę |url = http://www.psz.pl/tekst-28546/Irak-Wczesne-glosowanie-w-wyborach-parlamentarnych |tytuł = Irak: Wczesne głosowanie w wyborach parlamentarnych |data = 2010-03-04 |opublikowany = PSZ |data dostępu = 2010-03-05}}</ref>. | |||
{{osobny artykuł|Państwo Islamskie|wojna w Iraku (od 2014)|międzynarodowa interwencja przeciwko Państwu Islamskiemu}} | |||
Po wycofaniu się amerykańskich sił okupacyjnych w grudniu 2011 sytuacja w kraju była daleka od stabilnej, a głównym problemem były spory na tle religijnym, które targały krajem. Konflikt religijny był obecny także na najwyższych szczeblach władz. Dzień po wycofaniu się ostatniego amerykańskiego żołnierza z Iraku, 19 grudnia 2011, szyickie władze wydały nakaz aresztowania sunnickiego wiceprezydenta Iraku [[Tarik al-Haszimi|Tarika al-Haszimiego]] pod zarzutem planowanych zamachów bombowych na rząd [[Nuri al-Maliki]]ego<ref name=bbc9>{{cytuj |url = http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-19537301 |tytuł = Iraq VP Tariq al-Hashemi sentenced to death |data = 2012-09-09 |opublikowany = BBC News |język = en |data dostępu = 2014-06-13}}</ref>. Konflikt religijny w Iraku napędzany był ponadto przez [[wojna domowa w Syrii|wojnę domową w Syrii]], gdzie przeciwko rządzącym alawitom walczyli sunnici, w tym radykalne grupy dżihadystyczne z ugrupowaniem [[Państwo Islamskie|Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie]] na czele<ref>{{cytuj |url = http://konflikty.wp.pl/kat,1020225,page,3,title,Irak-na-krawedzi-wojny-domowej-kraj-znow-utonie-we-krwi,wid,16315299,wiadomosc.html |tytuł = Irak na krawędzi wojny domowej – kraj znów utonie we krwi? |data = 2014-01-11 |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2014-06-13 |archiwum = https://web.archive.org/web/20140114044006/http://konflikty.wp.pl/kat,1020225,page,3,title,Irak-na-krawedzi-wojny-domowej-kraj-znow-utonie-we-krwi,wid,16315299,wiadomosc.html |zarchiwizowano = 2014-01-14}}</ref>. Dżihadyści z Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie wykorzystali walki sunnickich plemion przeciwko rządowi w 2013 do ataku na tereny irackie<ref>{{Cytuj |url = http://iswiraq.blogspot.com/2014/01/showdown-in-anbar.html |tytuł = Iraq Update 2014 #1: Showdown in Anbar |opublikowany = Institute for the Study of War |język = en |data = 2014-01-05 |data dostępu = 2014-06-13}}</ref>. Oddziały dżihadystów opanowały szerokie obszary kraju, a po [[Bitwa o Mosul (2014)|ataku na Mosul]], premier Iraku próbował nieudolnie ogłosić [[stan wyjątkowy]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://america.aljazeera.com/articles/2014/6/13/obamaa-s-iraq-dilemmafightingisilputsusandiranonthesameside.html |tytuł = Obama’s Iraq dilemma: Fighting the ISIL puts US and Iran on the same side |autor = |opublikowany = |język = |data dostępu = 2014-06-13}}</ref>. W wyniku ofensywy Islamskiego Państwa w Iraku i Lewancie Irak de facto rozpadł się na trzy części kontrolowane przez sunnickich dżihadystów, Kurdów i szyickie władze centralne. Sukcesy dżihadystów w Iraku doprowadziły do interwencji w kraju międzynarodowej koalicji przeciwników Państwa Islamskiego. | |||
== Administracja == | == Administracja == | ||